WHO AM I?  [1], [2]

Ούτις [3]

Με εκκίνηση «Το Βιβλίο των Φανταστικών Όντων» του Jorge-Luis Borges, από τις εκδόσεις Πατάκη, μιξογενή πλάσματα, κατοικούν κατά τη διάρκεια των «Ομιλιών στο βουνό» τη Βυζίτσα, κυνηγώντας το δικό τους πεπρωμένο, υπερασπιζόμενα την ίδια τους την ύπαρξη. Εμπαίζοντας τα πάθη και τον θάνατο, την κάθε απειλή: «το συναξάρι περισσότερων από εκατό παράξενων πλασμάτων που η ανθρώπινη φαντασία συνέλαβε στον χρόνο και στον χώρο […]από τον Όμηρο και τον Κομφούκιο ως τον Πλίνιο και τους καβαλιστές, και από τον Σαίξπηρ ως τον Λούις Κάρρολ[…]»[4], επενδύει με μεγαλοπρέπεια την θνητότητά της ανθρωπινότητας, βοηθώντας ταυτόχρονα στην παραδοχή της.

Μας θέτουν απρόσμενα μπροστά στον εαυτό και τον «άλλο». «Who am I?» ρωτά ο Derrida κοιτώντας τη γάτα του να τον αντικρίζει γυμνό βγαίνοντας από το ντους, ένα βλέμμα «αντανακλαστική μάσκα, ο καθρέπτης μιας ντροπής που ντρέπεται για τον εαυτό της» [5]  και μόνο στα μάτια του αδέσποτου σκύλου, Bobby, ο Λεβινάς, κατά τη διάρκεια παραμονής του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, νιώθει ανθρώπινο ον: «Μας είχαν απογυμνώσει απ το ανθρώπινο δέρμα, ήμασταν υπάνθρωποι» και προσθέτει, «ο σκύλος είναι ο τελευταίος Καντιανός στη ναζιστική Γερμανία χωρίς να χρειάζεται ο εγκέφαλος για να παγκοσμιοποιήσει το αυταπόδεικτο και τις ενορμήσεις». [6]  Και στις δύο περιπτώσεις «εγείρεται όχι το ερώτημα του «ζώου» αλλά το ποιος είμαι κατά τη στιγμή της εμπλοκής μου με το ζώο-άλλος.» Ποιος ο άλλος; ποιος εσύ; ποιος είσαι; εσύ ποιος νομίζεις ότι είσαι;

Ανάμεσα στο συμβολικό και το φανταστικό το «ζώο-άλλος», μυστηριώδης θελκτική ετερότητα, μέσα από το αλλότριο, ανιχνεύει τα όριά του, ανοίγει ένα παράθυρο στο χάος, στην άβυσσο, χρησιμοποιώντας το αρχέγονο ως εργαλείο ερμηνείας του κόσμου.

Αλληγορίες, παραβολές  ανέκδοτα, ρεαλιστικά ή σατιρικά αφηγήματα, μύθοι, μέσω των αρχετύπων που διαθέτουν στη δομή τους, “ενεργοποιούν” τις πολιτισμικές δομές ή τις ταυτότητες, συνδέοντάς τες με αλήθειες αόρατες σε πρώτο επίπεδο, ικανές να παρηγορήσουν, να μαγέψουν, να προσφέρουν παραμυθία στην ανθρώπινη ψυχή.

Σε αντίθεση με την ηθική, έξω από κανόνες και νόρμες τα υβριδικά πλάσματα, οντότητες χωρίς όρια, με συναρμογή που αντιτίθεται σε ότι  οργανώνεται από τους περιορισμούς, με ασύνδετη δομή του υποκειμένου, εμπλουτίζοντας και προσφέροντας εργαλεία για περισσότερα επίπεδα κατανόησης, συμβολοποιούν την επιθυμία απόδρασης από τον αποκλεισμό, προσφέροντας δυνατότητες πρόσβασης πέρα από ορθολογικοποιημένες προσεγγίσεις της ανθρώπινης αντίληψης.

Απρόσμενες γειτνιάσεις και συναρμογές, σε απρόσμενες αναλογίες, προσκαλούν στην κατοίκηση μιας νέας εικονοποιίας που αποπειράται να αποσταθεροποιήσει την οργάνωση και ερμηνεία του βλέμματος, να ρυθμίσει τη σχέση της εικόνας με το άρρητο, το άλεκτο, να υποχωρήσει η παραδοσιακή θέαση και να αναδυθεί μία νέα οργάνωση της εικόνας, ένα ελεύθερο βλέμμα στην ετερότητα και στους παγιωμένους μηχανισμούς ανάγνωσης και αναγνώρισης ταυτοτήτων.

Με μία ανεπάρκεια οποιασδήποτε πιθανής συγκρότησης, με την έλλειψη της δυνατότητας κάθε αυτάρκειας και μέσα από αποκρυπτικούς μηχανισμούς, συναιρούν και ενσωματώνουν το πολλαπλό, το πολυδιάστατο, το διασπασμένο, σε μία συνάρτηση ενότητας που τελικά τα καθιστά ικανά να αυτονομηθούν ως ανεξάρτητο όλον.

Περιπαικτικά ευρήματα φαντασίας σχοινοβατούν στα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ ορθού και εσφαλμένου,  με μία  ελκυστική ανορθολογικότητα διανοίγοντας ένα νέο ορίζοντα στον μεταηθικό προβληματισμό, μετατοπίζουν το σταθερό και ακλόνητο τρόπο θέασης, ενεργοποιούν την παρατήρηση και θέαση στο ανοίκειο, διαρρηγνύοντας την αυτάρκεια του βλέμματος ρίχνοντας λίγο φως στην ενατένιση του άλλου.

Mαρία Βασιλική Κενανίδου

[1] Gerald L. Bruns, Derrida’s Cat (Who Am I?), Research in Phenomenology, Volume 38, Issue 3, 2008, pages 404 – 423

[2] Derrida, Jacques – The Animal That Therefore I Am (More To Follow), μεταφρ. David Wills, Critical Inquiry, Vol. 28, No. 2., (Winter, 2002), Critical Inquiry is currently published by The University of Chicago Press. pp. 369-418.

[3] ΟΜΗΡΟΣ, Ὀδύσσεια Μτφρ. Δ. Ν. Μαρωνίτης. 2006. Ομήρου Οδύσσεια. (9.364-9.367 ), Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη)

«Κύκλωψ, εἰρωτᾷς μ᾽ ὄνομα κλυτόν; αὐτὰρ ἐγώ τοι
ἐξερέω· σὺ δέ μοι δὸς ξείνιον, ὥς περ ὑπέστης.
Οὖτις ἐμοί γ᾽ ὄνομα· Οὖτιν δέ με κικλήσκουσι
μήτηρ ἠδὲ πατὴρ ἠδ᾽ ἄλλοι πάντες ἑταῖροι.»

«Κύκλωπα, με ρωτάς το ξακουστό μου τ᾽ όνομα· λοιπόν κι εγώ
θα σου το φανερώσω· όμως κι εσύ δώσε δώρο φιλόξενο,
όπως το υποσχέθηκες.
Ούτις το όνομά μου, με φωνάζουν Ούτιν
μάνα, πατέρας κι όλοι οι άλλοι φίλοι.»

[4] Μπόρχες Χόρχε-Λουις, Εκδ. Πατάκης, Μετ., Βέης Γιώργος, Επιμέλεια Μαρτζουκου Ελένη, 2016

[5] Derrida’s Cat (Who Am I?) Gerald L. Bruns1, οπ, σελ 406

[6] Οπ. σελ 418